Paljanski vodovodni sistem
Organizovano snabdijevanje stanovništva naselja Pale i Koran kvalitetnom vodom za piće počelo je 1937. godine, za vrijeme Kraljevine Jugoslavije. Kaptirano je izvorište Paljanske Miljacke, koje je tada obilovalo čistom izvorskom vodom vrhunskog kvaliteta. Izgrađena je betonska kaptažna građevina na jednom od izdanaka vrela i cjevovod od livenog željeza, profila 100 mm, od kaptaže do naselja Kalovita brda. Na sistemu tada nije bilo rezervoara, niti su bile izgrađene unutrašnje vodovodne instalacije stambenih, poslovnih i javnih objekata koji su se nalazili na području naselja Pale. Korisnici su vodom snabdijevani putem 12 javnih česama.
Tek 1957. godine izgrađen je prvi rezervoar na vodovodnom sistemu. Na Kalovitim Brdima, na koti 904 m.n.m. izgrađen je rezervoar zapremine 200 m3, kružnog presjeka, koji je u potpunosti zadovoljavao potrebe potrošača u tom periodu. Ovo je bio jedini rezervoar na vodovodnom sistemu naselja Pale, sve do 1990. godine.
1968. godine usvojen je Regulacioni plan naselja Pale, a hidrotehnička infrastruktura naselja Pale i Koran u tom periodu prikazana je u prilozima. Vodovodni sistem naselja Pale u tom periodu sastojao se od: rezervoarskog prostora ukupne zapremine 200 m3, glavne distributivne mreže od liveno-željeznih cijevi prečnika 150-200 mm u dužini od oko 2 km, distributivne mreže profila 1“-80 mm u dužini od oko 8,5 km i mreže kućnih priljučaka, profila manjih od 1“,oko 7,5 km.
U periodu od 1970. do 1971. godine izgrađen je cjevovod „visoke zone“, od postojećeg livenoželjeznog cjevovoda prečnika 200 mm na Oštroj glavici do rezervoara na Kalovitim Brdima. Ukupna dužina cjevovoda je 5,7 km, a izrađen je od azbestcementnih cijevi (ovaj materijal danas nije preporučljiv za izgradnju vodovodnih sistema).
U toku 1987. i 1988. godine na vrelu Paljanske Miljacke izvršena je dogradnja postojeće kaptaže, kao i izgradnja još jedne na nešto nižoj koti. Na taj način obezbijeđene su dodatne količine vode u kapacitetima koji se nisu mijenjali do danas. Zahvaćene količine vode iz sve tri kaptaže transportuju se u sabirni rezervoar zapremine 15m3. Pored dogradnje kaptaže, izgradnje još jedne kaptaže i sabirnog rezervoara u toku 1987. i 1988. godine, izgrađen je i objekat za hlorisanje vode i smještaj posade, tako da se na izvorištu nalazi 5 objekata kojima gazduje J.P. „Vodovod i kanalizacija“ a.d., Pale.
Slika 1: Kaptažni objekti na izvorištu Paljanske Miljacke (objekat izgrađen 1937. godine i dograđeni dio sa lijeve strane izgrađen 1988. godine)
U tom periodu otpočeta je izgradnja rezervoara visoke zone Pale, zapremine 2×500 m3, sa prilaznim putem i dovodom električne energije.
Zavod za planiranje razvoja grada Sarajeva (u tom periodu grad Sarajevo se sastojao od deset opština, a opština Pale je bila jedna od njih) izradio je Predlog Urbanističkog plana Pale za period od 1986. do 2015.godine.
Urbanističkim planom je predviđeno da se nedostajuće količine vode za piće, kao i količine koje bi trebale omogućiti dalji razvoj ovog područja, postepeno obezbjeđuju iz planinskih vrela sa padina Jahorine i Ravne Planine, uključenih u postojeći Jahorinski vodovodni sistem, iz kojih su se snabdijevali vodom za piće potrošači sa područja grada Sarajeva.
Početkom 1990. godine započeta je realizacija programa predviđena donešenim urbanističkim planom. Započeta je izgradnja glavnog dovodnog cjevovoda, profila 350 mm, od izvorišta Miljacke do lokacije rezervoara visoke zone Pale II. Takođe su počeli radovi na izgradnju glavnog dovodnog cjevovoda sa pripadajućim objektima, od spoja na Jahorinski vodovodni sistem do izvorišta Paljanske Miljacke i izgradnja nedostajućeg rezervoarskog prostora za potrebe potrošača u prvoj visinskoj zoni urbanog područja Pala.
Krajem 1987.godine stanovništvo područja Pribanj, MZ Pale, pokrenulo je inicijativu da se za ovo područje izgradi primarna i sekundarna vodovodna mreža i spoji na postojeći vodovodni sistem naselja Pale. S obzirom da se radi o visokom području, nadmorske visine od 940-1120 m.n.m., predviđeno je da se sitem razvija u dodatne dvije visinske zone, (treća- sa rezervoarom Pribanj- za područja od 940-1020 m.n.m. i četvra – sa rezervoarom Stolovaš – za područja od 1050 do 1120 m.n.m.).
Devedesetih godina prošlog vijeka uslovi snabdijevanja stanovništva i privrede na području naselja Pale i Koran bili su veoma složeni. Vodovodni sistem u tehničkom pogledu, zbog nedovoljnog rezervoarskog prostora i neizvršenog zoniranja, nije omogućavao optimalne uslove snabdijevanja (kako u smislu izravnavanja potrošnje tako i u pogledu pritisaka vode u mreži). Pritisci vode u mreži u pojedinim zonama prelazili vrijednost od 10 bara.
U tom periodu izvršena je rekonstrukcija dovodnog cjevovoda vrelo Paljanske Miljacke –RZ Pale II. Ukupna dužina cjevovoda je 2590 metara, a građen je od mješovitog cjevnog materijala (liveno željezo, PVC i čelik) profila 350 mm. Nedostajući materijal preduzeće je obezbjeđivalo od iz donacija humanitarnih organizacija. To je bio i osnovni razlog što je cjevovod građen od mješovitog materijala, jer je materijal po količinama i vrstama obezbjeđivan u skaldu sa objektivnim mogućnostima donatora. Pregledna karta vodovodnog sistema Pale 1990. godine data je u prilozima.
Izgradnja rezervoara druge visinske zone Pale II koja je započeta je 1987.godine, a objekat je nepotpuno završen i stavljen u funkciju krajem 1988. godine. Početkom 2000. godine na rezervoar je dograđen prostor za smještaj posade koja radi na regulaciji protoka za prvu i drugu visinsku zonu snabdijevanja. Tada je kompletirana hidromehanička oprema u šiber komori rezervoara. Pregledna karta dovodnog cjevovoda od izvorišta Vrelo Miljacke do rezervoara druge visinske zone Pale II data je u prilozima.
Početkom rata 1992. godine, prestala je svaka mogućnost daljeg nastavka proširenja i dogradnje vodovodnog sistema naselja Pale i bilo kakvih drugih investicionih aktivnosti u vezi sa razvojem hidrotehničke komunalne infrastrukture. Radovi na vodovodnom sistemu sveli su se samo na hitne intervencije i rješavanje havarijskih problema. Uslovi snabdijevanja vodom za piće bili su kritični. Stanje vodovodnog sistema i izdašnost izvorišta nisu omogućavali ni minimalne potrebe postojećih potrošača. Problem je iz dana u dan bio sve teži jer jer se povećao broj korisnika sa pristizanjem izbjeglog stanovništva. U prvoj polovini 1992. godine broj stanovnika u Palama znatno je premašivao broj koji je u predratnom periodu, na osnovu prirodnog prirasta, bio planiran za kraj dugoročnog planskog perioda (2015. godine 17.500 stanovnika).
Prva faza izgradnje cjevovoda, koji spaja Jahorinski i Paljanski vodovodni sistem, otpočeta je 1996. godine. Izgradnja dovodnog cjevovoda nastavljena je 1999. godine, nakon što su obezbijeđena sredstva za nabavku poliesterskih cijevi, profila 300 mm, sa odgovarajućim fazonskim komadima i spojnim materijalom. Tada su prikupljena sredstva za finansiranje radova na montaži cjevovoda, u ukupnoj dužini od 2500 metara. Pregledna karta dovodnog cjevovoda Vrelo Vlahovići – Vrelo Miljacke data je u prilozima.
Prekidne komore PK1 i PK2 na dovodnom cjevovodu Vrelo Vlahovići – Vrelo Miljacke građene su 1999. i 2000. godine.
Zbog velike visinske razlike i enormno visokih pritisaka vode u mreži prve visinske zone bilo je neophodno sistem zonirati, odnosno izgraditi prekidnu komoru na koti 900 m.n.m. Prekidna komora Pale I izgrađena je u periodu od 1999.-2000. godine. Njen kapacitet je 2×100 m3, čije je punjenje regulisano preko plovnog ventila.
Radovi na izgradnji vodovoda Pribanj planirani su i izvođeni u dvije faze. 2005. godine izgrađen je gravitacioni dovod od polietilenskih cijevi profila 2×90 mm, od cjevovoda visoke zone do lokacije pumpne stanice PC Pribanj, u dužini od 290 metara. Nakon toga započeta je izgradnja pumpne stanice PC Pribanj.
U toku 2006., 2007. i 2008. godine nastavljeni su radovi na izgradnji ostalih nedovršenih objekata i cjevovoda koji čine sistem. Cjevovod je izveden od Ductil livenoželjeznih cijevi, za radni pritisak od 40 bara. U toku 2007. i 2008. godine završeni su radovi na izgradnji rezervoara Pribanj i Stolovaš. Rezervoar Stolovaš, zapremine B=2×100 m3, prije prekida radova bio je u većem stepenu gotovosti. U periodu 2007-2008. godine u rezervoaru je montirana kompletna hidromehanička oprema, automatika za regulaciju punjenja itd. Na rezervoaru Pribanj, zapremine B=2×50 m3, do prekida radova, bili su završeni samo betonski i AB radovi. U periodu 2007-2008. godine rezervoar je u cjelosti završen.Pumpna stanica Pribanj u potpunosti je završena krajem 2008. godine i pripremljena za puštanje u rad. godine. Druga faza izgradnje vodovoda Pribanj u cjelosti je realizovana do kraja 2009. godine.
Jahorinski vodovodni sistem
Jahorinski vodovodni sistem građen je u fazama. Izgradnja ovog sistema započeta je još u vrijeme Austro-ugarske vladavine, 1912. godine, kada je za potrebe stanovništva grada Sarajeva izgrađena kaptaža izvorišta Bistrica i transportni cjevovod od Bistrice do Sarajeva.
Slika 2- Detalj spoja : Dio liveno željeznog cjevovoda DN 350 mm, izgrađenog 1912. godine, kada su spojevi rađeni od drvenih (smrčevih) kajli, nabijenih jedna uz drugu
Nastavak izgradnje sistema, do izvorišta rijeke Prače, realizovan je u toku i poslije Prvog svjetskog rata. U toku 1923. godine sistem je upotpunjen kaptažom izvorišta Stansko vrelo, udaljenog oko 700 m od vrela Prače i izgradnjom spojnog cjevovoda od ovog izvorišta do kaptaže na vrelu Prače.
Pumpna stanica Prača, čelični potisni cjevovod od PS Prača do RZ Mladost na Jahorini i distributivna mreža čine vodovodni sistem SRC Jahorina i njihova izgradnja započeta je 1974. godine. Pred 14. ZOI na Jahorini je izgrađena glavna distributivna mreža, sa rasteretnim komorama Mladost, Šator, Balvanište i Poljice.
Do 2000. godine, gradski vodovodni sistem sačinjavali su Vodovodni sistem Pala i Jahorinski vodovodni sistem, kao odvojeni sistemi. U periodu 1996 – 2000. godina, izvršena je djelimična rekonstrukcija Vodovodnog sistema Pale i spajanje ovog sistema sa Jahorinskim sistemom.
